Πέθανε ο Sverre Kjelsberg του “Sámiid ædnan” (ΝOR 1980)
Κάποιοι καλλιτέχνες ζουν αθόρυβα και το ίδιο αθόρυβα φεύγουν από τη ζωή. Μια τέτοια περίπτωση είναι εκείνη του Σβέρε Χέλσμπεργκ (Sverre Kjelsberg, 1946-2016), ο οποίος “έφυγε” τον Ιούνιο από αδιευκρίνιστη αιτία. Έπασχε παλαιότερα από την επάρατη νόσο, αλλά την είχε ξεπεράσει. Υπήρξε τραγουδιστής, συνθέτης, κιθαρίστας, μπασίστας, αλλά και ηθοποιός. Στην καριέρα του κυκλοφόρησε 8 μόλις σόλο άλμπουμ, ωστόσο απέσπασε αρκετά βραβεία. Έμεινε στην ιστορία της Νορβηγικής μουσικής ως μέλος των θρυλικών The Pussycats (1964-7), ως συνθέτης στις παραστάσεις του Hålogaland Teater και ως εκπρόσωπος της χώρας σε μια συμμετοχή (Νορβηγία 1980) που έχει χαρακτηριστεί από πολλούς φαν -εντελώς άδικα- ως η χειρότερη όλων των εποχών στη Γιουροβίζιον.
Το τραγούδι, ένα ντουέτο με τον Μάτις Χέτα (Mattis Haetta) ονομάζεται Sámiid ædnan (Η χώρα των Σάμι = Λαπωνία). Παρά τον έθνικ χαρακτήρα του, είναι ένα έντονα πολιτικό άσμα που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων όλη την εβδομάδα της Γιουροβίζιον στη Χάγη. Αρνητική εντύπωση προκάλεσε και η Λαπωνική στολή, την οποία φορούσε ο Haetta παντού, για να κάνει προπαγάνδα.
Το τραγούδι εντάσσεται στο λεγόμενο “Alta-Konflikten” ένα οικολογικό κίνημα (1968-1987) κατά του υδροηλεκτρικού σταθμού στον ποταμό Alta, εξαιτίας του οποίου βυθίστηκε κάτω από το νερό ένα χωριό και καταστράφηκε ένα βοσκοτόπι ταράνδων. Ακτιβιστές του συγκεκριμένου κινήματος προέβησαν σε απεργία πείνας τον Οκτώβριο του 1979 έξω από το Κοινοβούλιο, διεκδικώντας παράλληλα απόσχιση της Λαπωνίας και ανεξαρτητοποίησή της, ένα γεγονός που αναφέρεται ρητά στους στίχους του τραγουδιού.
Ενδιαφέρον έχει και η γνωριμία των δύο καλλιτεχνών. Αφότου ο Sverre Kjelsberg υπέβαλε το τραγούδι και πέρασε στον τελικό, το κανάλι NRK, σε μια προσπάθεια της κυβέρνησης να περάσει ένα μήνυμα ενότητας προς τους Λάπωνες, προσέγγισε τον δεύτερο καλλιτέχνη, εκπρόσωπο της παραδοσιακής μουσικής, ο οποίος απόρησε, διότι μέχρι τότε δεν είχε εμφανιστεί ποτέ στην τηλεόραση. Ανάλογες περιπτώσεις αποτελούν το Mama Corsica, το οποίο έστειλε “εκ του πονηρού” η Γαλλία το 1993, όταν τα αποσχιστικά κινήματα της Κορσικής είχαν οδηγήσει σε μεγάλες ταραχές και δολοφονίες και παλιότερα το O vento mudou (Πορτογαλία 1967), οπότε η Αγκόλα πάσχιζε για την αποαποικιοποίησή της.
Σε ένα ταξίδι του Haetta στο Γκέτεμποργκ, το λεωφορείο που τον μετέφερε πήρε φωτιά. Επιστρέφοντας άρον άρον και επειδή τα πάντα είναι καρμικά, συναντήθηκαν τυχαία οι δυο τους στο Tromsø και ταξίδεψαν μαζί μέχρι το Finnsnes. Εκεί ο Haetta τραγούδησε διάφορες παραδοσιακές μελωδίες με ένα ιδιαίτερο τρόπο που ονομάζεται yoik. Μία από αυτές μπήκε αυτούσια στο τραγούδι. Ένα βράδυ μιλούσαν στο τηλέφωνο μαζί με τον μουσικό Egil Monn-Iversen (το όνομα του οποίου δεν αναφέρεται στα credits του τραγουδιού, παρά μόνο του συνθέτη Sverre Kjelsberg και του στιχουργού Ragnar Olsen). Από κοινού ολοκλήρωσαν το τραγούδι που κέρδισε τον Νορβηγικό τελικό κατόπιν ισοβαθμίας και δεύτερης ψηφοφορίας. Μια άλλη άγνωστη λεπτομέρεια είναι ότι ο μάνατζερ των ΑΒΒΑ, Stig Anderson πίστευε τόσο στο τραγούδι, ώστε αγόρασε τα δικαιώματά του, για να το προωθήσει σε διεθνές επίπεδο. Η κάκιστη θέση στη Γιουροβίζιον (16/19), αλλά και οι αντιδράσεις του καναλιού και της κοινής γνώμης για μια τέτοια εμπορευματοποίηση, δεν επέτρεψε να γίνει κάτι τέτοιο.
Η συνεργασία τους ολοκληρώθηκε με ένα άλμπουμ, το Låla! αποκλειστικά με λαπωνικές μελωδίες, όπου βοήθησε στην ενορχήστρωση και ο Νορβηγο-Αμερικανός David Chocron. Το 2010, σε μια πολύ συγκινητική εμφάνιση, οι δύο καλλιτέχνες τραγούδησαν μαζί ξανά μετά από 30 ακριβώς χρόνια (στα πλαίσια των παράλληλων εκδηλώσεων της Γιουροβίζιον του Όσλο). Το γεγονός καλύφθηκε εκτενώς από τα Μ.Μ.Ε. και συνοδεύτηκε από ντοκυμανταίρ για την ιστορία αυτού του αμφιλεγόμενου τραγουδιού και των πολιτικών του προεκτάσεων. Το τραγούδι γνώρισε αρκετές διασκευές (όπως αυτή που ακούγεται στην ταινία του 2011 “The Thing”) και θεωρείται πλέον ιστορικό στη Νορβηγία.
