Tα παραδοσιακά μουσικά όργανα της Eurovision

Η παραδοσιακή μουσική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του θεσμού της Eurovision. Πολλές χώρες, κυρίως από τον χώρο των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, έχουν στείλει ή συμμετοχές που αναμειγνύουν τα παραδοσιακά μουσικά στοιχεία κάθε χώρας ή καθαρόαιμες προτάσεις. Είτε μουσικά είτε και επί σκηνής (με τη συνοδεία παραδοσιακών μουσικών οργάνων), πρωτοπόρες σε αυτές τις επιλογές είναι η Σερβία, η Βοσνία Ερζεγοβίνη, η Ελλάδα και η Αρμενία.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα αναλυτικά:

Πνευστά, έγχορδα και κρουστά μουσικά όργανα στη Eurovision

Θα ξεκινήσουμε με τη φετινή συμμετοχή της Αρμενίας. Τη χώρα του Καυκάσου φέτος εκπροσώπησαν οι Ladavina με το “Jako“. Πρόκειται για ένα καθαρόαιμο έθνικ τραγούδι στην εθνική τους γλώσσα, στο οποίο περιπλέκονται διάφορα πνευστά όργανα (φλογέρα, τρομπέτα) με τον ήχο του γιουκαλίλι, ένα έγχορδο παραδοσιακό όργανο πορτογαλικής προέλευσης, ιδιαίτερα δημοφιλές στο νησί της Χαβάη. Βασίζεται σε πολλά μικρά όργανα που μοιάζουν με κιθάρα όπως το rajão, το cavaquinho και το timple. Η Αρμενία κατάφερε να τερματίσει εντός της 10αδας.

Όπως προ- αναφέραμε, η Αρμενία είναι μια από τις χώρες της Eurovision που έχει επενδύσει πολλές φορές στα έθνικ στοιχεία. Το 2010, η συμμετοχή της “Apricot Stone” περιλάμβανε τον ήχο του doduk (πνευστό όργανο κατασκευασμένο από ξύλο βερίκοκου Αρμένικης καταγωγής), το οποίο είδαμε και επί σκηνής. Το ίδιο παραδοσιακό όργανο ακούμε και σε άλλες συμμετοχές της χώρας όπως το “LoveWave“, το “Anytime you Need, το “Jan Jan“.

Η πρόταση της Γαλλίας το 1992 ήταν από όλες τις πλευρές μια ιδιαίτερη συμμετοχή, από τη γλώσσα, τους στίχους ως και το μουσικό ηχόχρωμα. O τραγουδιστής Kali από τη Μαρτινίκα ερμήνευσε το “Monté la riviè” με τη συνοδεία του μπάντζο επί σκηνής. Το banjo είναι ένα έγχορδο μουσικό όργανο και οι πρώτες μορφές δημιουργήθηκαν από τους Αφρο- αμερικανούς. Έχει χρησιμοποιηθεί από τους Led Zeppelin και τους Eagles στα τραγούδια τους.

Η Αλβανία είναι μια από τις βαλκανικές χώρες που έχουμε δει να χρησιμοποιεί κάποιο παραδοσιακό μουσικό όργανο στις συμμετοχές της. Το 2006 εκπροσωπήθηκε από τον Luiz Ejlli και το “Zjarr E Ftohtë“. Μαζί επί σκηνής εμφανίστηκε και μια gajda, ένα πασίγνωστο μουσικό πνευστό όργανο σε Ευρώπη, Δυτική Ασία και Βόρεια Αφρική. Παραδοσιακά μουσικά στοιχεία της Αλβανίας χρησιμοποίησε και η εκπρόσωπος της χώρας το 2019 στη γέφυρα του τραγουδιού και ειδικότερα surlja, ένα πνευστό παραπλήσιο με το ζουρνά. To ίδιο έπραξε και η Ronela Ηajati το 2022 με την προσθήκη της surlja και του κρουστού οργάνου lodra.

Μια γκάϊντα επί σκηνής είδαμε και στη συμμετοχή της Ρουμανίας το 2012. Οι Mandinga εμφανίστηκαν στη σκηνή του Μπακού με τη συνοδεία πνευστών και κρουστών οργάνων, όπως τρομπέτες και ντραμς.

Το 1997, η χώρα μας εκπροσωπήθηκε από ένα καθαρόαιμο ελληνικό τραγούδι το “Χόρεψε“. Στη σύνθεση του κομματιού ακούγονται διάφορα έγχορδα και κρουστά μουσικά όργανα αλλά και ένα άλλο που δεν έχουμε ξανα- ακούσει στο διαγωνισμό της Eurovision. Πρόκειται για τα ζίλια ή ζήλια, ένα ιδιόφωνο κρουστό των δαχτύλων που συνόδευε νησιώτικους και μικρασιατικούς χορούς και κάλαντα.

Τα δικά της παραδοσιακά μουσικά όργανα χρησιμοποίησε και η Ουκρανία το 2020, το 2021 και το 2022 στη νικητήρια συμμετοχή της. Το “Solovey“, το “Shum” και το “Stefania” ήταν τρείς συμμετοχές εξ’ ολοκλήρου στα Ουκρανικά με τη συνοδεία των πνευστών οργάνων telenka και sopilka. Η τελένκα μπορεί να κατασκευαστεί από ιτιά, φλαμουριά και σαμπούκο, διαδεδομένο και στη Ρουμανία, ειδικά στις περιοχές που συνορεύουν με την Ουκρανία. Από την άλλη, η sopilka ανήκει και αυτή στην οικογένεια των φλάουτων και χρησιμοποιείται από την παραδοσιακή μουσική της Δυτικής Ουκρανίας.

Η λύρα, τόσο η ποντιακή όσο και η κρητική, έχει περίοπτη θέση στις συμμετοχές της Ελλάδας. Πρωτο- ακούστηκε το 2005 στη νικητήρια συμμετοχή “My Number One” της Έλενας Παπαρίζου. Την έχουμε ξανα- ακούσει και την έχουμε δει και επί σκηνής στις καθαρόαιμες έθνικ συμμετοχές της χώρας μας το 2010 και το 2016 αντίστοιχα. Η ποντιακή λύρα (ή αλλιώς κεμεντζές) έχει 3 χορδές, ενώ η κρητική λύρα -εκτός από την Κρήτη- χρησιμοποιείται σε νησιά του Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα.

Όταν μιλάμε για ελληνικά παραδοσιακά όργανα, αυτό που μας έρχεται πρώτο στο μυαλό μας είναι το μπουζούκι. Το έγχορδο, λοιπόν, όργανο έκανε την εμφάνισή του επί σκηνής το 1974, στην παρθενική μας συμμετοχή και το 2001 στην συμμετοχή μας “Die For You” με τους Antique. Με το πέρασμα των χρόνων, ακούστηκε άλλες τρεις φορές. 3 χρόνια αργότερα στο “Shake It“, το 2007 στο συρτάκι του Σαρμπέλ και το 2011 στο ζεϊμπέκικο του Λούκα Γιώρκα.

Το άκουσμα του μπουζουκιού ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας μας και κατέληξε να εκπροσωπεί τη Νορβηγία το 1993. Δύο χρόνια νωρίτερα από τη νίκη των Secret Garden, η χώρα κατέληξε στην πέμπτη θέση με την Silje Vige και το “Alle mine tankar”. Tους ήχους του μπουζουκιού επέλεξαν να προσθέσουν και το δίδυμο των Ολλανδών Sandra & Andres το 1972, με τη διαφορά ότι ακούγεται μονάχα στο audio του τραγουδιού.

Το 2014, η χώρα της Ιρλανδίας εκπροσωπήθηκε από τους Can- Linn και Kasey Smith. Στη σύνθεση του “Heartbeat” χρησιμοποιήθηκε ο ήχος της uilleann pipe (Ιρλανδική γκάϊντα), ο οποίος δεν συγκίνησε το Ευρωπαϊκό κοινό. Η Ιρλανδική γκάϊντα αναπτύχθηκε στη χώρα στα μέσα του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Ο τόνος αυτής της γκάϊντας διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από άλλες μορφές του οργάνου και ακούγεται πιο γλυκά και πιο ήσυχα. Ιρλανδική γκάϊντα χρησιμοποίησε και η συμμετοχή της Ισπανίας το 2013. Οι ESDM (El Sueño de Morfeo) τραγούδησαν το “Contigo hasta el final” δίνοντας ένα δείγμα της κέλτικης μουσικής τους.

Πάμε να θυμηθούμε τη συμμετοχή της Βοσνίας Ερζεγοβίνης το 2007. Στο Ελσίνκι, η Marija Sestic εκπροσώπησε τη χώρα της με το “Rijeka bez imena”, ερμηνευμένο στη σερβική γλώσσα. Το “River without a name” ήταν μια μελωδική βαλκανική καθαρόαιμη μπαλάντα με τη συνοδεία του παραδοσιακού οργάνου Bugarija. Ένα παραδοσιακό μουσικό όργανο τις Βοσνίας που παρατηρείται και σε άλλες βαλκανικές χώρες.

Επιστρέφουμε στο 2024 και στη Νορβηγία. Τη χώρα της Σκανδιναβίας εκπροσώπησαν οι folk metal Gåte. Οι στίχοι τoυ “Ulveham” προήλθαν από ένα μεσαιωνικό παραμύθι και ήταν εξ ολοκλήρου στα Νορβηγικά. Η ζωντανή εμφάνιση του συγκροτήματος με τους φωτισμούς και τη συνοδεία της nyckelharpa προκρίθηκε στον ημιτελικό αλλά δεν εντυπωσίασε στο μεγάλο τελικό. Η nyckelharpa (άρπα με κλειδιά) μοιάζει περισσότερο με βιολί και η προέλευση του παραμένει άγνωστη, αλλά η ιστορική της βάση βρίσκεται στη Σουηδία. Nyckelharpa ακούσαμε για πρώτη φορά στην ιστορία της eurovision το 1995, στο νικητήριο “Nocturne” των Secret Garden για τη χώρα της Σκανδιναβίας. Επίσης, εδώ πρωτο- ακούσαμε και την ιρλανδική φλογέρα (tin ή penny whistle). Η ιρλανδική φλογέρα είναι πιθανόν το πρώτο όργανο τύπου φλάουτου που υπήρξε.

Μια από τις χώρες που δεν κατάφεραν φέτος να προκριθούν στο μεγάλο τελικό ήταν η Αυστραλία. Η χώρα της Ωκεανίας εκπροσωπήθηκε από το synth pop δίδυμο Electric Fields με το “One Milkali (One Blood)”. Για πρώτη φορά σε συμμετοχή της χώρας εκτός από Αγγλικά χρησιμοποιήθηκε και η Yankunytjatjara, μια γλώσσα των Αβορίγινων της Αυστραλίας καθώς και ένα didgeridoo επί σκηνής. Το Ντιτζεριντού είναι ένα πνευστό που αναπτύχτηκε από τους ιθαγενείς της Βόρειας Αυστραλίας πιθανώς πριν από 1000 ως 1500 χρόνια.

To “Όλου του κόσμου η Ελπίδα” είναι μια από τις γνωστότερες ελληνικές συμμετοχές της δεκαετίας του 1990. Το 1992, η Ελλάδα επέλεξε να συμπεριλάβει στην ενορχήστρωση του τραγουδιού της το κλαρίνο, το οποίο είδαμε και επί σκηνής. Δύο χρόνια αργότερα, στο “Τρεχαντήρι (ντίρι ντίρι)” ακούσαμε τον ήχο από το σαντούρι, ένα μουσικό έγχορδο κρουστό όργανο που μάλλον επινοήθηκε στην Περσία.

Έγχορδα, πνευστά, κρουστά παραδοσιακά μουσικά όργανα στους εθνικούς τελικούς της Eurovision

Κάπου εδώ θα ήταν ενδιαφέρον να αναφέρουμε και μερικά παραδοσιακά μουσικά όργανα που ακούστηκαν σε τραγούδια, που δεν κατάφεραν να εκπροσωπήσουν τη χώρα τους στον διαγωνισμό της Eurovision.

Το 2018, ένα …νέο παραδοσιακό μουσικό όργανο, που δεν έκανε ποτέ μέχρι τώρα την εμφάνισή του, προσπάθησε να μας εκπροσωπήσει στον διαγωνισμό της eurovision. H Αρετή Κετιμέ ήταν μια από τις υποψηφιότητες εκείνης της επεισοδιακής χρονιάς. Η τραγουδίστρια προσπάθησε να ταξιδέψει στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας με το “Don’t Forget The Sun“, κάτι που δεν συνέβη ποτέ. Στο τραγούδι ακούμε τρομπέτα, σαντούρι, κλαρίνο και άλλα μουσικά όργανα. Το σαντούρι είναι ένα έγχορδο κρουστό και σημαντικό ρόλο για την καθιέρωσή του έπαιξαν οι Μικρασιάτες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα.

Μία από τις υποψηφιότητες εκείνης της χρονιάς ήταν και οι Χοροσταλίτες με το “Από τη Θράκη ως την Κρήτη“. Το τραγούδι ήταν μια …πανδαισία της μουσικής παράδοσης της χώρας μας από τη μια άκρη ως την άλλη… κυριολεκτικά. Στη συμμετοχή ακούσαμε κλαρίνο, τύμπανα, τσαμπούνα, λαούτο, κανονάκι, λύρα και άλλα μουσικά όργανα. Το κανονάκι είναι ένα όργανο 79 τόνων που χρησιμοποιούνταν από τους βυζαντινούς στις ψαλμωδίες, σημαντικό όργανο στη μικρασιατική παραδοσιακή μουσική. Με τη σειρά της η τσαμπούνα είναι δημοφιλές στα ελληνικά νησιά και ένας τύπος γκάϊντας, ενώ το λαούτο σχετίζεται με την αρχαιοελληνική πανδούρα (όπως και το μπουζούκι). Συγγενεύει με το ούτι και είναι διαδεδομένο στην Κρήτη και την Κύπρο με τη συνοδεία βιολιού.