Μίκης Θεοδωράκης: “η Arja Saijonmaa είναι η πραγματική ιέρεια των τραγουδιών μου”

Αντίο στον κορυφαίο μουσικοσυνθέτη της Ελλάδας

Με μεγάλη συγκίνηση παρακολουθήσαμε χθες όσα διαδραματίστηκαν στη Μητρόπολη Αθηνών, πριν να φύγει η σορός του Μίκη Θεοδωράκη για την τελευταία του κατοικία στην Κρήτη. Μεγάλες προσωπικότητες, όπως η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, o Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, αλλά και εκλεκτοί ερμηνευτές, όπως η Μαρία Φαραντούρη, η Μαρίζα Κωχ (GRE 76), η Τάνια Τσανακλίδου (GRE 78), ο Γιώργος Νταλάρας, ο εμβληματικός Ζυλφύ Λιβανελί και άλλοι έδωσαν το “παρών”. Στο πλευρό του Γιώργου Παπανδρέου ξεχώρισε η Arja Saijonmaa.

Μίκης-Arja: μια σχέση ζωής

Αυτό που πέτυχε ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ασύλληπτο: πέρα από τις διεθνείς επιτυχίες, πέρα από την βροντερή παρουσία του ενάντια σε πολέμους και αδικίες, κατάφερε να κάνει την υψηλή ποίηση (Ελύτης, Σεφέρης, Ρίτσος, Νερούδα, Βάρναλης, Λειβαδίτης, Γκάτσος, Αναγνωστάκης…) κτήμα του απλού λαού, με τη φωνή εκλεκτών ερμηνευτών (Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Πέτρος Πανδής, Μανώλης Μητσιάς και άλλοι). Όταν αποφυλακίστηκε από τη χούντα, κάτω από τη γενική κατακραυγή, φυγαδεύτηκε στο Παρίσι, από όπου ξεκίνησε τον αντιδικτατορικό αγώνα. Το 1970 τον κάλεσαν στη Φινλανδία, όπου δόθηκε προς τιμήν του συναυλία στη Vanha. Εκεί είδε και άκουσε – εντυπωσιασμένος – για πρώτη φορά την Arja Saijonmaa, η οποία ήδη απο το 1968 τραγουδούσε ελληνικά τραγούδια, στα πλαίσια της παράστασης “Kabaree Demokratiasta”. Το 1972, μεσούσης της χούντας, ηχογράφησαν τον δίσκο Arja Saijonmaa & Mikis Theodorakis, ενώ το 1977, κατα τη μεταπολίτευση πλέον, τον σουηδόφωνο δίσκο Det är tid att sjunga sånger και το 1979 ακόμα έναν, με τίτλο Jokainen arkiaamu – Arja Saijonmaa & Mikis Theodorakis Ateenassa. Μαζί έκαναν εμφανίσεις σε όλη τη Σκανδιναβία (και όχι μόνο), στη νορβηγική τηλεόραση παίχτηκε ειδική εκπομπή (όπου έπαιξε μπουζούκι ο Λάκης Καρνέζης-NOR 93), ενώ πολέμησαν με τον τρόπο τους και τη στυγνή χούντα (1973-1990) του Πινοσέτ στη Χιλή, μία δικτατορία που έφερε κοντά τον ελληνικό και τον χιλιανό λαό (ειρήσθω εν παρόδω ότι μία από τις σημαντικότερες έδρες Νεοελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στον κόσμο είναι εκείνη του Πανεπιστημίου του Σαντιάγο, καθώς και ότι, όταν ήταν υποψήφιος ο Μίκης Θεοδωράκης για το Νόμπελ Ειρήνης, είχαν υπογράψει υπέρ του σχεδόν όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής). Τραγούδησε και η Arja στο ορατόριο Canto General, σε ποίηση του Χιλιανού Pablo Neruda, σε πολλές εμφανίσεις ανά τον κόσμο.

Η κηδεία του Ούλοφ Πάλμε

Αλησμόνητη έμεινε η ερμηνεία της Arja στο “Είναι μεγάλος ο καημός” στην κηδεία του Σουηδού πρωθυπουργού Olof Palme (1986), ο οποίος πρωτοστάτησε στην περίφημη “Πρωτοβουλία” ή “κίνηση των έξι” ηγετών, για τη διεθνή ειρήνη και τον αφοπλισμό, μαζί με τον Ανδρέα Παπανδρέου, την Ινδή Ίντιρα Γκάντι που επίσης δολοφονήθηκε, τον Μεξικανό Μιγκέλ ντε λα Μαντρίντ, τον Αργεντινό Ραούλ Αλφονσίν και τον Τανζανό Τζούλιους Νιερέρε. Αξίζει να σημειώσουμε πως η Arja Saijonmaa, η οποία είναι προσωπική φίλη της συζύγου του αδικοχαμένου Olof Palme, κάνει καριέρα ως τραγουδίστρια, συγγραφέας, ηθοποιός, αλλά και πολιτικός, κυρίως στη Σουηδία, το δεύτερο, μετά τη Γαλλία, κέντρο του αντιδικτατορικού αγώνα, μια χώρα που φιλοξένησε αυτοεξόριστους πολιτικούς και σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής που βοήθησαν στο να μάθει ο κόσμος τι ακριβώς συνέβαινε πίσω από τον “άρτον και θεάματα” της δικτατορίας.

 Η Arja και η Γιουροβίζιον

Η καλλιτέχνιδα προσπάθησε πέντε φορές να βρεθεί στον διαγωνισμό: δύο για την Φινλανδία (το 1971 με το Talvilintu-8η και το 1990 με το Gabriela-3η) και τρεις για τη Σουηδία (το 1987 με το Högt över havet-2o, χάνοντας για μόλις μία ψήφο, τραγούδι που ανέβηκε στο #1 του Svensktoppen, το 2005 με το Vad du än trodde så trodde du fel-τελευταίο στον ημιτελικό) και το 2019 με το Mina fyra årstider (επίσης τελευταίο στον ημιτελικό-#7 στο σουηδικό τοπ).

O Μίκης και η Γιουροβίζιον

Όπως έχουμε γράψει σε παλαιότερο άρθρο, το 1975 έγινε κρούση στον Μίκη Θεοδωράκη, αλλά δεν ενδιαφερόταν, όντας αυτοεξόριστος πολλά χρόνια και τη δεδομένη στιγμή έδινε συναυλίες στο Ρίο ντε Τζανέιρο και τον Μάνο Χατζηδάκι, ο οποίος απαίτησε να συνθέσει ο ίδιος το τραγούδι και να πάει η Φλέρυ Νταντωνάκη (Ελευθερία Παπαδαντωνάκη) που ήταν όμως τότε άρρωστη ή η Νάνα Μούσχουρη (Ιωάννα Μούσχουρη-LUX 63) που δεν ήθελε καθόλου να συμμετάσχει. Επόμενη ιδέα που «έπεσε στο τραπέζι» ήταν να γίνει κρούση στον Ντέμη Ρούσσο (Αρτέμιος-Βεντούρης Ρούσσος) και το συγκρότημά του, όμως είχαν ανειλημμένες υποχρεώσεις στις Η.Π.Α.. Τελικά η ΕΡΤ προτίμησε να απόσχει, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή στην Κύπρο. Ο σκηνοθέτης Γιώργος Δάμπασης τοποθετεί αυτά τα γεγονότα το 1974. Έχουμε, όμως, την απορία: είναι δυνατόν η χούντα του Ιωαννίδη να επέλεγε τον Μίκη Θεοδωράκη, για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα και όχι κάποιον φιλοκαθεστωτικό; Τον θυμόμαστε, πάντως, ακόμα μία φορά, το 2001, όταν υπερασπίστηκε με σθένος τον ελληνικό στίχο, με αφορμή την – για πρώτη φορά – δίγλωσση συμμετοχή της Ελλάδας Die for you.

Alternativ Festival 1975

Εν όψει της διοργάνωσης της Γιουροβίζιον του 1975 στη Στοκχόλμη, υπήρχαν έντονες απειλές για βόμβες από Γερμανούς και Ιάπωνες τρομοκράτες της Rote Armée Fraktion. Μία εβδομάδα μετά το διαγωνισμό, μάλιστα, τίναξαν στον αέρα τη Γερμανική πρεσβεία. Αριστεροί εξτρεμιστές, οι Rödvinsvänstern, που θεωρούσαν τη Γιουροβίζιον ως φτηνή και υποδεέστερη (και δεξιάς ιδεολογίας) έκαναν εναλλακτικό φεστιβάλ σε ανταγωνιστικό τηλεοπτικό κανάλι και έριχναν αυγά, κάνοντας διαμαρτυρία έξω από την αρένα (είχαν ως σλόγκαν: «sing your own song» = τραγούδα το δικό σου τραγούδι). Ακόμη και το Εθνικό Θέατρο αντέδρασε, λέγοντας ότι η Σουηδία δεν έπρεπε να διοργανώσει αυτόν τον ανήθικο διαγωνισμό. Όταν αποσοβήθηκε ο κίνδυνος, το κρατικό κανάλι SR έβγαλε διάγγελμα ανακούφισης. Η επίθεση ήταν γενικότερα κατά του schlager και υπέρ της επιστροφής της λαϊκής παραδοσιακής μουσικής. Σε αυτό το περίφημο εναλλακτικό φεστιβάλ τραγούδησε και η Arja δύο τραγούδια του Μίκη, σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τον Γρηγόρη Τζιστούδη στο μπουζούκι και τον Γιάννη Αλεξανδρή στην κιθάρα. Δείτε αυτό το ντοκουμέντο!

 Κλείνοντας, δεν μπορώ να μην το σχολιάσω: αφού το 1975 μετείχε σε εκδήλωση κατά της Γιουροβίζιον πώς ήθελε μετά να βρεθεί στη σκηνή του διαγωνισμού; Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις… Τη συγχωρούμε, γιατί είναι τεράστια καλλιτέχνιδα και αποτελεί τιμή το ότι δόξασε την Ελλάδα, μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη, σε όλα τα μήκη και πλάτη της οικουμένης.